1959 წლის იანვარში, 23 წლის იგორ დიატლოვი ხელმძღვანელობდა 9 კაციან მთასვლელთა ახალგაზრდა ჯგუფს, რომელშიც ორი ქალსა და 7 მამაკაცს მოიცავდა. ექსპედიცია ურალის მთებში მიმდინარეობდა, მათი მიზანი იყო სოფელ ვიჟაისთან მდებარე მთა ორტორტენი დაელაშქრათ.
ჯგუფმა ტრაგიკული ბედი გაიზიარა. ექსპედიციაში ჩართული ყველა მთასვლელის ცხედარს 3 თვის განმავლობაში ეძებდნენ. რა მოხდა? რა გახდა ახალგაზრდების გარდაცვალების მიზეზი?
ისინი იპოვეს დანიშნულების ადგილიდან დაახლოებით ექვსი მილის მოშორებით, ბანაკიდან თითქმის ერთი მილის მოშორებით ტყეში, თხილამურების, ფეხსაცმლისა და ქურთუკის გარეშე, დაახლოებით -30 გრადუს სიცივეში. ორ მათგანს თავის ქალა ჰქონდა მოტეხილი, ორს – გულმკერდის დიდი მოტეხილობა, ხოლო ერთს ენა ჰქონდა ამოგლეჯილი. საბჭოთა გამომძიებლებმა გარდაცვალების მიზეზად ზვავი დაასახელეს და საქმე მალევე დახურეს.
ყველაფერი, რაც ვიცით მომხდარის შესახებ – მოთხილამურეებიდან ექვსი ჰიპოთერმიით გარდაიცვალა, სამი კი დაზიანებებით. ისინი ცალ-ცალკე დაიღუპნენ – ორი მათგანი იპოვეს კედრის ხის ქვეშ, ხანძრის ნაშთებთან (სავარაუდოდ ცეცეხლზე გათბობას ცდილობდნენ), ხოლო სამი იპოვეს ხისგან ასობით ფუტის დაშორებით და კიდევ ოთხი ხევში 250 ფუტის მოშორებით. ხის ქვეშ ორს ხელები დამწვარი ჰქონდა. ოთხივე ხევში მომხდარიდან სამი თვის შემდეგ იპოვეს. მიცვალებულებმა თითქოს თავიანთი ტანსაცმლის ნაწილი ცოცხლებს შესწირეს; ლუდმილა დუბინინას ფეხი იური კრივონიშჩენკოს შარვლის ნაჭერში ჰქონდა გახვეული, სემიონ ზოლოტარიოვს კი დუბინინას ქუდი და ქურთუკი ეცვა. თანმიმდევრულად, თოვლში რვა ან ცხრა ნაკვალევი იყო, რაც მხოლოდ მოთხილამურეებს ეკუთვნოდა და არ მიუთითებდა სხვა მხარის მონაწილეობაზე (ყოველ შემთხვევაში, ფეხით). არ ჩანდა ბრძოლის ან სხვა ადამიანის ან ცხოველის კვალი, რომელიც ბანაკს უახლოვდებოდა.
მათი ბანაკი იდგა ე.წ. მკვდარი მთის ფერდობებზე, დაახლოებით 3600 ფუტის სიმაღლეზე. ყველა მოგზაური გამოცდილი მთამსვლელი იყო. იქ მისასვლელად გაყინულ ტბებსა და სრულიად დაუსახლებელ ტერიტორიებზე თხილამურებით სრიალებდნენ. მიუხედავად ცუდი ამინდისა და იმაზე ნელი პროგრესისა, ვიდრე დაგეგმეს, მათი ბოლო დღიური ჩანაწერები ასახავდა კარგ განწყობას.
ცნობილია, რომ ექსპედიციის ერთ-ერთმა წევრმა იური იუდინმა ექსპედიცია შუა გზაში მიატოვა და შინ დაბრუნდა. მას შემდეგ ის წლების განმავლობაში აღნიშნავდა, რომ წასვლის მიზეზი იყო ის, რაც დაინახა.
“ცუდი შეგრძნება მქონდა, ვნახეთ ის, რაც არ უნდა გვენახა” – აცხადებდა იუდინი, თუმცა ამის გარდა მეტ ინფორმაციას ის არ იძლეოდა. იური 2013 წელს 75 წლის ასაკში გარდაიცვალა და ის ექსპედიციის სხვა წევრების გვერდით დაკრძალეს.
გამგზავრებამდე დიატლოვი დათანხმდა, რომ დეპეშას გაუგზავნიდა მათ სპორტულ კლუბს, როგორც კი ჯგუფი ვიჟაიში დაბრუნდებოდა. მოსალოდნელი იყო, რომ ეს მოხდებოდა არა უგვიანეს 12 თებერვლისა, მაგრამ დიატლოვმა უთხრა იუდინს, სანამ ის ჯგუფიდან წავიდოდა, რომ ელოდა, რომ ეს უფრო გრძელვადიანი იქნებოდა. როდესაც მე-12 დღე გავიდა და შეტყობინება სპორტულ კლუბს არ მიუღია, ამას მყისიერი რეაქცია არ მოჰყოლია, რადგან რამდენიმე დღის დაგვიანება ჩვეულებრივი ამბავი იყო ასეთ ექსპედიციებში. 20 თებერვალს მოგზაურთა ნათესავებმა მოითხოვეს სამაშველო ოპერაცია. ინსტიტუტის ხელმძღვანელმა გაგზავნა პირველი სამაშველო ჯგუფები, რომლებიც შედგებოდნენ მოხალისე სტუდენტებისა და მასწავლებლებისგან. მოგვიანებით, არმია, მილიციის ძალები და ვერტმფრენები ჩაერთვნენ სამძებრო სამუშაოებში.
მას შემდეგ, რაც პირველი ხუთი ცხედარი იპოვეს, დაიწყო იურიდიული გამოძიება და საბოლოოდ დადგინდა, რომ სიკვდილის მიზეზი ჰიპოთერმია იყო. ასეთ სიცივეში შიშველ მდგომარეობაში ყოფნა გარდაცვალების ლოგიკური მიზეზი იქნებოდა, რომ არა ყველა დანარჩენი ფაქტორი. რატომ იყვნენ შიშვლები? რატომ ჰქონდა ერთ-ერთ ცხედარს ამოგლეჯილი ენა? რატომ აღენიშნებოდათ ახალგაზრდებს სხეულზე სხვადასხვა ტიპის დაზანება, თუ მთაზე მათ გარდა არავინ იმყოფებოდა?
მოთხილამურეთა ცხედრები, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, კარავიდან რამდენიმე კილომეტრის მოშორებით აღმოაჩინეს. მათ კარავზე დაკვირვების შედეგად კი დადგინდა, რომ ის შიგნიდან ბასრი ნივთით (სავარაუდოდ დანით) იყო გაჭრილი, ახალგაზრდებმა კი კარავი სწორედ ამ გზით დატოვეს. გარდაცვლილებს თბილი ტანსაცმელი, საკვები, სასმელი და ფეხსაცმელებიც კი კარავში ჰქონდათ დატოვებული, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მათ კარავი სიჩქარეში დატოვეს, თითქოს რაღაცას გაურბოდნენ.
კარვიდან სხვადასხვა მიმართულებით იყო აღმოჩენილი 9 ადამიანის ფეხის კვალი.
ამ აღმოჩენამ უამრავი თეორია გამოიწვია. მათ შორის ისიც, რომ გვიან ღამით, მაშინ როდესაც ახალგაზრდებს ეძინათ, კარავს “უცნობი არსება” მთავარი შესასვლელიდან მიუახლოვდა, მოთხილამურეებს შეეშინდათ, კარავი გაჭრეს და გაიქცნენ სხვადასხვა მიმართულებით, ისე სწრაფად, რომ თბილი სამოსის ჩაცმაც კი ვერ მოასწრეს.
უცნაურია, ისიც რომ ზოლოტარიოვი ბანაკიდან გაიქცა თავისი ფოტოაპარატით, მაგრამ არა თავისი ხელსაწყოებით. ასევე, რუსტემ სლობოდინს – რომელიც დიატლოვთან და ზინა კოლმოგოროვასთან ერთად მოკვდა იმ პოზაში, რომელიც მიუთითებდა კარავში დაბრუნებაზე – თავის ქალაზე პატარა ბზარი აღენიშნებოდა.
ხევში ოთხი ცხედარი იპოვეს და გამოიკვლიეს. როგორც დუბინინას, ასევე ზოლოტარევს ჰქონდათ ნეკნების მოტეხილობა, ხოლო ნიკოლაი ტიბო-ბრინიოლეს ჰქონდა თავის ქალის დიდი მოტეხილობა. ერთ-ერთმა გამომძიებელმა შეადარა ძალა, რომელიც საჭიროა ადამიანის ასე მძიმედ დაჭრისთვის ავტოავარიის დროს. დაზიანებები აბსოლუტურად არ არის გამოწვეული სხვა ადამიანის მიერ ძალის გამოყენებით. რბილი ქსოვილების დაზიანება არ დაფიქსირებულა, თითქოს მოთხილამურეების სხეულები ზეწოლით იყო დამსხვრეული. როდესაც გაირკვა, რომ დუბინინას ენა ჰქონდა ამოგლეჯილი, მეორე მხარის შესაძლო ჩართულობის თეორია კვლავ გაჩნდა – ვინ გააკეთა ეს? რატომ? ჯგუფიდან სხვა მოთხილამურემ ამოაჭრა? და სად წავიდა? – ამ კითხვებზე პასუხები დღემდე არავის აქვს. ყველაზე დამაბნეველი ფაქტი იყო ის, რომ მოთხილამურეების ზოგიერთი ტანსაცმელი შეიცავდა რადიაციის მნიშვნელოვან მაღალ დონეს.
რადიაციის აღმოჩენამ უამრავ თეორიას ჩაუყარა საფუძველი. ზოგიერთი თვლის, რომ ამ მთაზე საბჭოთა დროს რადიაციულ იარაღებს ტესტავდნენ.
“დამნაშავე მხარის არარსებობის” გამო გამოძიება დაიხურა 1959 წლის მაისში, ბოლო ოთხი ცხედრის აღმოჩენიდან მხოლოდ რამდენიმე კვირაში, ხოლო ფაილები დაარქივებული და გასაიდუმლოებული იყო. როდესაც ისინი საბოლოოდ გახდა ხელმისაწვდომი 1990-იან წლებში, პოსტსაბჭოთა ეპოქაში, მათი ნაწილი უკვე დაკარგული იყო.
ყოველგვარი რეალური, საჯარო პასუხის გარეშე რომელიმე ამ უცნაურ კითხვაზე, უამრავი თეორია გაჩნდა მომხდარიდან მომდევნო 50 წლის განმავლობაში, მაგრამ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ საქმის ძალიან მოულოდნელმა დახურვამ საზოგადოების ინტერესი კიდევ უფრო გააღვივა.
თეორეტიკოსთა ნაწილი ამტკიცებს, რომ იმ ღამეს, როდესაც დიატლოვის ჯგუფი გარდაიცვალა, ცაში ნარინჯისფერი სფეროები შემთხვევის ადგილიდან დაახლოებით 50 მილის მოშორებით დაინახეს. ზოგიერთმა ეს განმარტა, როგორც R-7 კონტინენტთაშორისი რაკეტების გაშვება, რადგან ბოლო ბანაკი მდებარეობდა ბალიკონურ კოსმოდრონიდან ჩორნაია გუბამდე, საბჭოთა ბირთვული საცდელი პოლიგონის გზაზე. მოთხილამურეების ტანსაცმელში აღმოჩენილი რადიაციის მიხედვით, ზოგი ვარაუდობს, რომ ისინი სვამდნენ მდნარ დაბინძურებულ თოვლს, ზოგი კი თვლის რომ საქმე არამიწიერ არსებებს უკავშირდება. 12 წლის თვითმხილველი, რომელიც დაესწრო ხუთი მოთხილამურეების დაკრძალვას, ამტკიცებდა, რომ ცხედრებს ჰქონდათ “ღრმა ყავისფერი რუჯი”
დღემდე, ამ ცხრა ადამიანის გარდაცვალების მეცნიერული ახსნა ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი. მრავალფეროვანი პუბლიკაციები შთაგონებული იყო ინციდენტით, ზოგიერთი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა და ზოგიერთი მთლიანად მხატვრული ლიტერატურა. მთის უღელტეხილს, სადაც მოთხილამურეებმა თავიანთი უკანასკნელი ბანაკი მოაწყვეს, ეწოდა დიატლოვის სახელი, ხოლო დიატლოვის ფონდი, რომელიც დაარსდა იური კუნცევიჩის მიერ – 1959 წელს მოთხილამურეების დაკრძალვის თვითმხილველი ბავშვის მიერ, კვლავ მუშაობს რუსეთის მთავრობის დასარწმუნებლად, რომ ხელახლა დაიწყოს. გამოძიება.
ავტორი: ელენე ასაშვილი