დადიანების გორდის დიდებული სასახლე 1840-იან წლებში აშენდა,საზაფხულო რეზიდენცია არქიტექტურულ საგანძურს წარმოადგენს, თუმცა დღეს მისგან მხოლოდ კარკასია შემორჩენილი, განადგურებულია ულამაზესი ბაღიც.
დადიანების, გორდის საზაფხულო რეზიდენციის შესახებ ჩანაწერს დადიანების სასახლე აქვეყნებს, რომელსაც უცვლელად გთავაზობთ:
,,დადიანების საზაფხულო რეზიდენცია, გორდის სასახლე, არქიტექტურულ საგანძურს წარმოადგენს. 1841 წელს სამეგრელოს საზღვარზე, იმერეთში, გორდის მახლობლად, რუსი არქიტექტორის, ლეონიდ ვასილიევის პროექტის მიხედვით, ორსართულიანი, ციხე – სიმაგრის მსგავსი ნაგებობის მშენებლობა დაიწყო. დასრულებული სახით შენობა სიგრძეში 40 მეტრსა და სიგანეში 20 მეტრს შეადგენდა. პირველ სართულს სვეტები და თაღები ჰყოფდა, ხოლო მეორე სართულზე დიდებული დარბაზი, მისაღები ოთახი, სალონი და ბიბლიოთეკა იყო განთავსებული.
დავით დადიანმა მოიწვია სახელგანთქმული აგრონომი და ლანდშაფტის არქიტექტექტორი, იოსებ ბაბინი (იტალიელი), რომელიც აგრეთვე ზუგდიდის ბოტანიკური ბაღის გაშენებას ხელმძღვანელობდა და რომელსაც გორდის სასახლის გარშემო ბაღების დაპროექტება დაევალა. სამუშაოები ბაბინმა დაიწყო და მოგვიანებით მშენებლობაზე პასუხისმგებლობა იტალიელმა მებაღემ, გაეტანო ზამბერლეტიმ გადაიბარა. 80 ჰექტარზე გადაჭიმულ ტერიტორიას ქვის კედელი ჰქონდა გარშემორტყმული, რომელშიც სამი დაცული ჭიშკარი იყო დატანებული. ამ კომპლექსში აბანო და ხელოვნური ტბაც შედიოდა.
მეცნიერი იონა მეუნარგია შემდეგნაირად აღწერს გორდის სასახლეს: ,, ალექსანდრე ჭავჭავაძის რჩევით იყო აშენებული არქიტექტორის, ვასილიევის პლანით, ძველად და ლევან V დადიანის დროსაც აქ უბრალო ოდა იდგა და მთავრები ამოდიოდნენ სანადიროდ. იმ ადგილას, სადაც ახლა სასახლეა აშენებული, ალექსანდრე ჭავჭავაძის თანდასწრებით გადახდილ იქნა პარაკლისი და საფუძველი დაედვა სასახლეს 1841 წელს. ამ სასახლეში ატარებდა ზაფხულს მთავარი სამეგრელოისა. ამ სასახლეში გარდაიცვალნენ: დედოფალი მართა, დავით დადიანი და დედოფალი ეკატერინე.
მარტვილის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის ხელნაწერთა ფონდში დაცული მნიშვნელოვანი და საყურადღებო ხელნაწერი ,, სოფ. გორდის მცხოვრებ კაროლინა გაიტანის ასულ ზამბერლეტის მოგონებანი, ნიკო დადიანის ცხოვრებიდან“, სრულყოფილად აღწერს გორდის სასახლეს: (ანა ჩიქვანაია)
,, დადიანის საცხოვრებელ აგარაკად ითვლებოდა გორდის სასახლე, რომლის მთავარი შენობა იყო 3 სართულიანი, სულ ქონდა 60 ოთახი. მთავარი კორპუსის აღმოსავლეთით იყო ოთხი სახლი, ერთი იყო დედოფლის სახლი. პირველი სართული ძვირფასად იყო მორთული. ეკატერინე ჭავჭავაძის ასული ცხოვრობდა ამ შენობაში. ჰყავდა თავისი პირფარეშები. ჩემი პატარაობისას ხშირად შევსულვარ დედოფლის ოთახში, რომელსაც დავუსაჩუქრებივარ კანფეტებით და ვერცხლის ფულებით. ბავშვები ძალიან უყვარდა. მეორე შენობა იყო სამზარეულო სახლი, სადაც დედოფლისათვის საჭმელი კეთდებოდა. თვითონ დედოფალს ძალიან უყვარდა იქ შესვლა და მიხმარება მზარეულებზე. მესამე სახლი იყო სამრეცხაო. მეოთხე სახლში, ღამით ზოგიერთი მოსამსახურე ისვენებდა. მთავარი კორპუსის დასავლეთით იყო კიდევ ოთხი შენობა. შენობები იყო დანომრილი და მათ სასტუმრო სახლებს ეძახდნენ. პირველი შენობა შეღებილი იყო თეთრად, ჰქონდა ექვსი ოთახი, დაბლა პადვლით. ისვენებდა სტუმრად მოსული თავადაზნაურობა. მეორე შენობა შეღებილი იყო ყვითლად და ეძახდნენ ყვითელ სახლს. შენობა განსაკუთრებულ, ევროპულ ყაიდაზე იყო მორთული, სულ იყო რვაოთახიანი, ქვეშ პადვლით. ისვენებდნენ პრინცესები, გუბერნატორები და ინგლისიდან, ავსტრიიდან, პრუსიიდან, რუსეთიდან ჩამოსული სტუმრები. მესამე ექვსოთახიანი შენობა შეღებილი იყო წითლად, აქ ისვენებდნენ პრისტავები, ნაჩალნიკები და ასეთი სტუმრები. ამ სასტუმრო სახლების ლაქია იყო ლევან სულაბერიძე, სტუმარი ქალების მარინე სულაბერიძე. მეოთხე სახლი იყო სახაბაზო, პურის საცხობი. ხაბაზები იყვნენ ლეჩხუმელები. მთავრის პურს აცხობდა განსაკუთრებულად ერთი ხაბაზი, დანარჩენებისას სხვები. მთავარი კორპუსის ჩრდილოეთით იყო კიდევ სამი შენობა. ერთი იყო ოთხოთახიანი. სამ ოთახში ცხოვრობდნენ მოსამსახურეები, ერთ ოთახში მონადირე ძაღლები, თავისი მომვლელით,რომელსაც ერქვა პაპუნა ლეჩხუმელი. დანარჩენი ძაღლებისთვის იდგა ცალკე შენობა. მეორე სახლში ყავდათ ყველა სახის ფრინველი. იქვე ახლოს იყო ლამაზად გაკეთებული აუზი იხვებისა და ბატებისთვის. მესამე სახლი დიდი შენობა იყო, ბოსელი და საჯინიბო. ამ შენობის ცალკე ოთახში იყო საწყობი, ცხენების აღკაზმულობისა და ცხოვრობდა მეჯინიბე ბიჭინა ბობოხიძე.
დავით დადიანი ადრე გარდაიცვალა, ნიკო სამხედრო პირი იყო, ბატონყმობის გადავარდნის შემდეგ დედოფალი ეკატერინა თავისი შვილებით გადაუყვანიათ რუსეთში. ეკატერინე ჭავჭავაძის ასული იყო, მაღალი ტანსრული ქალი, რომელიც რამდენიმე ხანს დარჩენილა რუსეთში. შემდეგ ხელმწიფეს გაუთავისუფლებია და წასულა საზღვარგარეთ ნიკოსთან ერთად, სხვადასხვა ქვეყნების დასათვალიერებლად. ჩასულან იტალიაში. ძალიან მოსწონებიათ იტალიის კულტურა. იტალიის ქალაქ მილანში უთხოვიათ, ეშოვნათ ორი მებაღე საქართველოში წამოსაყვანად და მართლაც, სათანადო ხელშეკრულების საფუძველზე ჩამოუყვანიათ ორი მებაღე, მათგან ერთი იყო ჩემი მამა, გაიტან ზამბერლეტი. მეორე მებაღე ვერ შეგუებია საქართველოს და ექვსი თვის შემდეგ წასულა. მამაჩემს გაიტან ზამბერლეტს დაუწყია მუშაობა ბაღის განაშენიანებაზედ, როგორც ზუგდიდში, ისე გორდში. შეურთავს აქაური ცოლი მაკა ქობალიას ასული, რომელიც მსახურობდა გორდის სასახლეში დედოფალთან კაბის ჩამცმელად. რადგანაც იყო ტანად მაღალი და ლამაზი შეხედულების. ამავე დროს მუშაობდა მრეცხავი ქალების უფროსადაც. ჩემი მამა და დედა მუდმივ საცხოვრებლად დარჩნენ გორდში, მამა გაიტან ზამბერლეტი და დედა მაკა ქობალიას ასული. დასაფლავებული არიან გორდში.
დადიანებს გორდის სასახლეში რუსეთის ხელმწიფის შვილები, ნიკოლოზი და მიხეილი, თავისი მხლებლებით ესტუმრნენ, სტუმრების პატივსაცემად მთავარმა მთელი გორდის მცხოვრებლებით დიდი კამპანია გადაიხადა. გორდის სასახლეს ზაფხულობით, მაისიდან სექტემბრამდე, ესტუმრებოდა ქუთაისში მცხოვრები პრინც ნიკოლაი ოლდენბურგი თავისი ცოლ-შვილით და მოსამსახურეებით, თავისი შამპანსკებით, ამ ხანებში მუდამ დიდი მხიარულობა იყო. ( ჩიქვანაია, 2018, 20-21)
ეკატერინე ჭავჭავაძე – დადიანისას, შვილის ნიკოსა და მერი ადლერბერგისთვის ორდღიანი ქორწილი გადაუხდია გორდის სასახლეში, რაც ზღაპრული მომაჯადოებელი სანახაობის შთაბეჭდილებას ტოვებდა.
დადიანების სასახლეთა ისტორიულ – არქიტექტურული მუზეუმის გამოყენებითი ხელოვნების ფონდში დაცული ბროლ-ფაიფურის ძვირფასი ჭურჭლის სილამაზე და სიმრავლე, რომელიც ნიკოს კუთვნილებას წარმოადგენს და დამზადებულია ალექსანდრე II – საიმპერატორო სახელოსნოში, რუსეთში, გორდის სასახლისათვის, მხედრული წარწერით დამშვენებული ,, გორდი“ ,,ნმ“ ერთ-ერთი დამადასტურებელი ფაქტია, თუ როგორ მდიდრულად, უძვირფასესი და ულამაზესი ჭურჭლით იშლებოდა სუფრა დადიანების გორდის სასახლეში. (მ.ჭ)
ბოლშევიკური რევოლუციის დროს, სასახლე მთლიანად გაიძარცვა, მოგვიანებით სოფლის მოსახლეობამაც გააგრძელა ძარცვა, ერთიანად გაიზიდა კარ-ფანჯრები, ორნამენტირებული ხის სვეტები, სასახლეში დაცული იარაღები, ავეჯი, ბროლ-ფაიფური, ოქრო- ვერცხლი და ყველაფერი, რაც კი ღირებულებას წარმოადგენდა. სასახლისგან უსახურავო კარკასია შემორჩენილი.
წყარო: megatv.ge