„ასე, ბატონებო, თუ ვისმე გეპრიანებათ ჩემი ვინაობის გაგება და გაცნობა, არ დავიზარებ. მე ვარ წმინდა ფშაველი ჩამომავლობით, როგორც დედით, ასევე მამით“ – წერს ვაჟა-ფშაველა მისთვის დამახასიათებელი ენით, თავის დაუმთავრებელ წერილში „ჩემი წუთისოფელი“, სადაც მრავალ მნიშვნელოვან მომენტს იხსენებს საკუთარი ცხოვრებიდან. ჩვენ დღეს ვისაუბრებთ მის დამოკიდებულებაზე სუსტი სქესის წარმომადგენელთა მიმართ. ჩვენი რესპონდენტია ფილოლოგი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი თამარ შარაბიძე.
_ ვაჟა პირველად 10 წლის ასაკში ყოფილა შეყვარებული, თელავის სემინარიაში სწავლის პერიოდში. შემდეგ თბილისში გადავიდა სასწავლებლად და თელაველი სატრფოც თბილისელმა შეცვალა. ასე იყო მანამ, სანამ ვაჟამ გორის საოსტატო სემინარია დაამთავრა და პეტერბურგიც მოიარა. შინ დაბრუნებულმა გორს მიაკითხა სახელმწიფო სამსახურის ძიებაში, თუმცა, ამაოდ. ამის შემდეგ მას ოთარ ამილახვრის ოჯახში შინა მასწავლებლად მუშაობა შესთავაზეს. რა თქმა უნდა, ვაჟა დათანხმდა. მის შეგირდს, გიორგი ამილახვარს, საერთოდ არ აინტერესებდა სწავლა. ფშაველი იყო მაინც ვაჟა, ფიცხი, ერთხელ ვეღარ მოითმინა და მუშტიც უთავაზა შეგირდს. აღშფოთებულმა ამილახვარმა იაღარზეც კი გაიწია, მაგრამ დააშოშმინეს. მომავალში ისინი მეგობრობდნენ კიდეც, თუმცა, ალბათ, „უჩიტელი“, როგორც მაშინ ეძახდნენ, მაინც ვერ გაუძლებდა გიორგისნაირ მოსწავლეს, რომ არა კეკეს სიყვარული, რომელიც ამილახვრის სახლში ცხოვრობდა.
– ვინ იყო კეკე?
– კეკე ნებიერიძე ამილახვრის უკანონო შვილი იყო, რომელიც მამის ოჯახში იზრდებოდა და მსახურობდა – ის ამილახვრის „კნეინას“ მოახლე გახლდათ. კეკე ერთხელ უკვე ყოფილა გათხოვილი, მაგრამ უდროოდ დაღუპვია ქმარი. ვაჟამ პირდაპირ ვერ გაბედა, რომ კეკესთვის თავისი გრძნობები გაემხილა. ეს ამბავი ქალმა სხვა მოახლეებისგან შეიტყო. მათი სიყვარული შედგა. თუმცა, მანამდე, ვაჟას აუღწერია სატრფოსთვის, თუ რა პირობებში უხდებოდათ ცხოვრება მთაში ქალებს და რა სირთულეებთან შებმა მოელოდა კეკეს იმ შემთხვევაში, თუ მისი ცოლი გახდებოდა.
– რა უპასუხა ამაზე კეკემ?
– „დედამა – კიო, კიო, მაინც წამოვალო“, – გვიამბობს ამის შესახებ მათი ქალიშვილი გულქან რაზიკაშვილი.
ვაჟას გორიდან პატარძალი ძმებთან – ბაჩანასა და თედოსთან ერთად წამოუყვანია. მცხეთაში კი მათ მამამისმა ათკაციანი მაყრიონი დაახვედრა. მგზავრებმა მაღაროსკარში მდებარე თურმანაულის დუქანში შეიარეს. იმხანად მაღაროსკარი ფშავის ცენტრი იყო. ყველამ იცოდა, რომ ვაჟას ცოლი მოჰყავდა და პატარძალი არ ფშაველი იყო. მაშინ ძირითადად ფშაველი ფშაველზე ქორწინდებოდა, მთიული – მთიულზე. ალბათ, ამიტომ, ვაჟას ბარიდან წაყვანილ პატარძლის შესახებ ერთ-ერთ მთიულს, სახელად ქურსიკას, შაირი გამოუთქვამს, რასაც საშინელი ჩხუბი მოჰყოლია. ვაჟას ძმები მუშტი-კრივით გამოირჩეოდნენ. ქურსიკას დანა უხმარია. ვაჟას დანა არ ჰქონია, ამიტომ სხვისთვის ამოუცლია და ისე გაჰკიდებია ქურსიკას. ბოლოს, დასისხლიანებულმა მაყარმა კეკე ფშავში აიყვანა.
– როგორ შეხვდნენ ფშაველები ბარიდან წაყვანილ კეკეს?
– კეკეს სიხარულით ელოდნენ ფშავში. პატარძალი ძალიან მოეწონათ, რადგან ისეთივე აღმოჩნდაო, როგორც ვაჟას დედა – გულქანი. თბილი, წყნარი და მშვიდი ქალი ყოფილა, ტანად პატარა. დროთა განმავლობაში კარგად აუთვისებია ფშაველთა საქმიანობა და ზნე-ჩვეულებები. მათ ოთხი შვილი შეეძინათ. მეხუთე შვილზე იყო კეკე ორსულად, როდესაც გარდაიცვალა.
– რა იყო კეკეს გარდაცვალების მიზეზი?
– მას მუცელი მოსწყდა. ამ დროს ვაჟა ყვარელში იმყოფებოდა სტუმრად, თავის დასთან. გაუგია თუ არა ეს ამბავი, მაშინვე წასვლა განუზრახავს, მაგრამ დას არ გაუშვია – დილას ერთად დავადგეთ გზასო. იმ ღამით დაუწერია დამწუხრებულ პოეტს „იას უთხარით ტურფასა“, სადაც მშვენიერ სტრიქონებს უძღვნის კეკეს: „მიწავ, შენ გებარებოდეს, ეს ჩემი ტურფა იაო…“
