გახსოვთ, „დიდოსტატის მარჯვენაში“„თავთუხისფერი თმები ჰქონდა შორენას“. რომელსაც „თვალებში უელავდა ლაზისტანის ზღვისა სილურჯე“. თავთუხი, დიკა, დოლი, პოშოლა, ზანდური… ქართული ხორბლის ჯიშებია. საქართველო ხორბლეული კულტურების სიმრავლითა და მრავალფეროვნებით ოდითგანვე გამოირჩეოდა. ქართული პური კი განსაკუთრებული იყო თავისი გემოვნური თვისებებით, სურნელებითა თუ ყუათიანობით. როდის დაიწყო მარცვლეული კულტურების მოყვანა და დამუშავება, რამდენი ქართული პურის ჯიში არსებობს და საქართველოს კუთხეებიდან რომელი იყო ამ მხრივ ყველაზე მდიდარი – ჩვენს სტატიაში ამ თემაზე ვისაუბრებთ.
მას შემდეგ, რაც ადამიანმა მარტივი სამეურნეო იარაღები შექმნა, დაიწყო საცხოვრისში ცხოვრება, ის ადგილობრივი გარემო აითვისა, სადაც ბინადრობდა და ხელი მიჰყო ინტენსიურ მეურნეობას: შემგროვებლობას, მონადირეობას, ხოლო მოგვიანებით – მესაქონლეობასა და მიწათმოქმედებას, რომელიც მისთვის უპირველესი სასიცოცხლო პირობა გახდა. ტრადიციულმა მიწათმოქმედებამ, ვიდრე ის რთულ სისტემად ჩამოყალიბდებოდა, განვითარების რამდენიმე ეტაპი გაიარა. არავინ იცის, ზუსტად როდის დაიწყო მან მარცვლეული კულტურების მოყვანა და დამუშავება, მაგრამ, არქეოლოგიური მონაცემების მიხედვით, ეს პერიოდი ნეოლითური რევოლუციის ხანას უკავშირდება. ნეოლითი არის ის საფეხური, როცა ადამიანი თავისი კვების რაციონში ზრდის სახამებლისა და მცენარეული ცილების მოხმარების რაოდენობას და, აქტიურად იწყებს მცენარეული კულტურების სელექციას. საქართველოშიც დაახლოებით ამ პერიოდიდან უნდა გაჩენილიყო პირველი პურეული კულტურები. პური ადამიანისთვის ძირითადი საკვები გახდა და, ამავე დროს, წმინდა საკულტო საგანი, რომელსაც დღემდე პატივს სცემს და დღემდე გააზრებული აქვს როგორც არსებობის წყარო.
მეცნიერები ფიქრობენ, რომ, ზოგადად კავკასია და კონკრეტულად საქართველო, ხორბლეული კულტურების წარმოშობის ერთ–ერთი დამოუკიდებელი კერაა. აქ დასტურდება 14-მდე ადგილობრივი ჯიში, რომლის ანალოგები სხვაგან თითქმის არ არსებობს. ამ მრავალი ჯიშიდან წლების განმავლობაში მოხდა მათი უნიფიცირება და ყოფამ თითქმის შემოინახა რამდენიმე. მათ შორის: დოლი, თავთუხი, დიკა, ყანა, პოშოლა, ზანდური, მახა, ხოზო და სხვა აქედან, მახა და ზანდური ველურიდან კულტურულზე გარდამავალ უძველეს სახეობებად ითვლება.
