„შავი არქეოლოგია“, იგივე უკანონო არქეოლოგია სამცხე–ჯავახეთში ერთ–ერთი აქტუალური პრობლემაა. გახსნილი სამარხები, დათხრილი ნასოფლარები, დაზიანებული ეკლესია–მონასტრები – განძთ მაძიებლებს ისტორიული მემკვიდრეობის ბედი არ აღელვებთ. ასე ნადგურდება ან მნიშვნელოვანი საფრთხის წინაშე დგება ასობით უძველესი ძეგლი. „შავ ბაზარზე“ კი ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი ისტორიული წარსული იყიდება. მკვლევრები სახელმწიფო კონტროლის მექანიზმის არარსებობაზე საუბრობენ და აღნიშნავენ, რომ კანონს, რომელმაც ეს პროცესი ჩარჩოში უნდა მოაქციოს, ძალა არ აქვს.
ახალციხეში, სოფელ ურავლიდან სამხრეთ–აღმოსავლეთით ტყით დაფარულ ადგილას X საუკუნის ნამონასტრალია, რომელსაც ადგილობრივები ბერთას სახელით იცნობენ. როგორც ისტორიკოსები ამბობენ, საუკუნეების წინ აქ საკმაოდ მოზრდილი მონასტერი ყოფილა, რადგანაც შემორჩენილია რამდენიმე ეკლესიისა და სხვადასხვა დანიშნულების ნაგებობათა ნაშთები. მათივე თქმით, აქედან სოფელ ურაველამდე გვირაბი ჩადის. ნამონასტრალი დაფარულია მცენარეებითა და ხეებით ანუ ადგილი ზუსტად ისეთი ლამაზი და მშვიდია, როგორსაც ადრე სამონასტროდ არჩევდნენ.
ბერთა, ფოტო:გიორგი მაღრაძე
უბრალო მნახველებს ბერთას ნამონასტრალი ერთი უცნაური ფაქტით ნუსხავს: მუხის ხეს ტაძრის საკურთხევლის შუა კედელი შუაზე გაუპია და მეორე მხარეს გასულა, თანაც ისე, რომ კედელიც ისევ დგას და ხეც ყოველ გაზაფხულზე იფოთლება. სანახაობა საინტერესოა, თუმცა სპეციალისტები ამ ტაძართან დაკავშირებით ყურადღებას სხვა მნიშვნელოვან ფაქტზე ამახვილებენ: საკურთხევლის ქვეშ არსებული აკლდამა, რომელიც ბერების სამარხი უნდა ყოფილიყო, ე.წ. შავი არქეოლოგიის, იგივე უკანონო არქეოლოგიის თუ განძთმაძიებლობის მსხვერპლია. ამის შესახებ, ისტორიკოსმა და გიდმა გიორგი მაღრაძემ პირველად 2021 წელს დაწერა. მისი თქმით, როცა 2019 წლის შემოდგომით ნამონასტრალი მოინახულა, მაშინ „შავი არქეოლოგიის“ კვალი არსად ჩანდა, თუმცა ორი წლის შემდეგ, ადგილზე სავალალო სურათი დახვდა:
„ბერთას მონასტერი მოიცავს ორ დამოუკიდებლად მდგომ ეკლესიას, მთავარი ეკლესია ორნავიანია, ხოლო მისგან სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ხუთ მეტრში კიდევ ერთი მცირე ზომის ეკლესია დგას. სწორედ ამ მცირე ზომის ეკლესიის ჩრდილოეთ კედელთან მიმოფანტულია სხვადასხვა ზომის, ფორმისა და დანიშნულების კერამიკის ფრაგმენტები (სხვათა შორის, საკმაოდ ნატიფად დამუშავებული და მეტწილად ორნამენტ–რელიეფური კოპებით შემკული). გარდა ამისა, იქვე ყრია თიხის მილის ფრაგმენტები. როგორც ჩანს, თავის დროზე ეს მონასტერი მოშორებით მდებარე რომელიმე წყაროდან მარაგდებოდა. სწორედ ამ ეკლესიის ჩრდილოეთით 1.5 მეტრში, გახსნილია საძვალე, კერამიკასთან ერთად, იქვე მიმოფანტულია ძვლები. სავარაუდოდ, ამ მონასტერში მოღვაწე ბერების საძვალე უნდა ყოფილიყო, რომელთა სულებსაც განძთმაძიებლებმა “პატივი მიაგეს”“, – წერდა გიორგი მაღრაძე.
ბერთა, ფოტო: კვლევის ცენტრი
მას შემდეგ, უკანონო არქეოლოგიის ფაქტების კვალი ამ მონასტერთან ისევაა. ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ განძთ მაძიებლებმა ძეგლი მისი მასშტაბურობისა და ადგილმდებარეობის გამო შეარჩიეს: „მასშტაბური კომპლექსია, ტყეა ირგვლივ და მოფარებულია, ამიტომ უფრო მარტივად გახსნიდნენ და ხალხიც ნაკლებად შეამჩნევდა. საკურთხევლიდან არის გახსნილი სამლოცველოს ქვეშ არსებული საძვალე, მიმდებარედ ძეგლზე დაზიანებებია და იქვე ყრია კერამიკა, სხვადასხვა სახის რელიეფებით, ალბათ საძვალიდან ამოიღეს. ყველაფერი შემოძარცულია და უკვე აღარაფერია დარჩენილი“, – ამბობს გიორგი მაღრაძე.
წყარო: sknews.ge
